Maciej Jakubowiak

Ostatni ludzie. Wymyślanie końca świata

Nagroda Krakowskiej Książki Miesiąca Kwietnia 2022

O książce

Fantazje o końcu świata towarzyszą nam od samego początku. „Skończone, skończyło się, kończy się już, to chyba się już kończy”, powtarzamy bez przerwy za bohaterami Becketta. Ale skąd w nas właściwie ta nieustająca potrzeba, żeby likwidować świat?

Maciej Jakubowiak wyrusza do źródeł współczesnej wyobraźni i przedziera się przez gąszcz powieści, filmów, seriali, gier komputerowych, memów, doniesień medialnych i scen z życia codziennego, po drodze mijając scenariusze katastrofy klimatycznej, fobie technologiczne, lęki demograficzne i obrazy wojny. A wszystko po to, by zbadać naturę tej dziwnej potrzeby kończenia ze wszystkim. Rzeczywistość miesza się tu ze zmyśleniem, nieskrępowana erudycja z osobistymi końcami świata, fikcyjni politycy komentują działania istniejących prezydentów, a pewien mężczyzna spaceruje w towarzystwie psów i czarnych myśli o przyszłości.

Ostatni ludzie to wnikliwe kompendium apokaliptycznej wiedzy i wiwisekcja poetyki katastrofy. Na szczęście opowieść o końcu dopóty pozostaje nieprawdziwa, dopóki można ją sobie opowiadać.

Koniec świata!...

Jeszcze kilka tygodni temu tak wypowiedziane słowa mogły zabrzmieć komicznie czy być podszyte szyderstwem. Dzisiaj, kiedy wiele ukraińskich miast legło w gruzach pod rosyjskimi bombami i rakietami, brzmią wyjątkowo prawdziwie, wieszcząc nadchodzącą apokalipsę. Tak samo odczytuję książkę Macieja Jakubowiaka Ostatni ludzie. Wymyślanie końca świata (Wydawnictwo Czarne). Pisarz na jej stronach, analizując wszelkie przekazy kulturowe czy to literackie, czy filmowe, nie pomijając też gier komputerowych, usiłuje dojść do źródła myśli człowieka o końcu świata. Jest to skomplikowane, choć ta myśl o apokaliptycznym kresie towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów. Tym pierwszym końcem świata była dla niego świadomość śmierci, która przychodziła jak zawsze niespodziewanie i której wszyscy się obawiali. Później, wraz z rozwojem nauki, wojskowości i świadomości – choćby ekologicznej, owa myśl o końcu świata nabrała zupełnie innego wymiaru. Może zdążycie się z książką jeszcze zapoznać, choć sam już nie wiem, czy warto? Apocalypsis ante portas…

Janusz M. Paluch

Recenzja Pawła Sołtysa

Jakubowiak wiąże koniec z końcem. Są to końce świata. Jest ich dużo, supeł puchnie. Puchnie od tekstów religijnych, od książek, filmów i teorii naukowych. Ów supeł unieruchamia też czytelnika, starą sztuczką dobrej literatury sprawia, że nie sposób się oderwać: co będzie na końcu końców świata? Autor rozplątuje ten węzeł na naszych oczach, apokalipsa po apokalipsie. Co nie znaczy, że uda nam się uciec albo przetrwać. Przerażająca, wspaniała książka.

O autorze

Maciej Jakubowiak (ur. 1987) – eseista, krytyk literacki, doktor literaturoznawstwa, redaktor magazynu „Dwutygodnik”. Autor książek Nieuchronny plagiat oraz Ostatni ludzie. Wymyślanie końca świata, za którą otrzymał nominację do Odkryć Empiku 2021 w kategorii literatura. Laureat Nagrody im. Adama Włodka. Jego teksty można znaleźć też w „Tygodniku Powszechnym”, „Polityce”, „Znaku” i „Piśmie”.