Cezary Łazarewicz

Na Szewskiej. Sprawa Stanisława Pyjasa

Nagroda Krakowskiej Książki Miesiąca Października 2023

O książce

Rano 7 maja 1977 roku w kamienicy przy Szewskiej w Krakowie znaleziono zwłoki mężczyzny. Był nim Stanisław Pyjas – student polonistyki, zaangażowany w działalność nieformalnej grupy studenckiej na Uniwersytecie Jagiellońskim, która nawiązała kontakt z Komitetem Obrony Robotników i szybko stała się obiektem rozpracowania przez Służbę Bezpieczeństwa. Uczestnicy grupy byli zastraszani, inwigilowani, a nawet umieszczono pośród nich tajnych informatorów. Dlatego też podejrzenia o spowodowanie śmierci Pyjasa od razu padły na funkcjonariuszy bezpieki. W niedzielę 15 maja z inicjatywy przyjaciół Staszka na ulice miasta tłumnie wyszli studenci i jego mieszkańcy. W żałobnym marszu, nazwanym później czarnym, ruszyli pod Wawel, gdzie powołano Studencki Komitet Solidarności, pierwszą jawną opozycyjną organizację studencką w Krakowie.

Protokoły i notatki SB, milicji, prokuratury, a także relacje i wspomnienia uczestników i świadków krakowskich wydarzeń posłużyły Cezaremu Łazarewiczowi do skrupulatnego odtworzenia przebiegu i tła śledztw w sprawie tragicznej śmierci Stanisława Pyjasa – zarówno tego prowadzonego za komuny, jak i wznowionego w 1991 roku. Autor ukazał mechanizmy działania i interesy państwowych służb i organów, cele ich przełożonych oraz motywacje zwerbowanych współpracowników. Sportretował członków wolnościowego ruchu studenckiego, by śledzić także ich późniejsze losy. Na Szewskiej. Sprawa Stanisława Pyjasa to również historia wielkiej przyjaźni, którą spotkała niepojęta zdrada.

(Opis pochodzi o wydawcy)

7 maja 1977, Kraków, Szewska 7

Cezary Łazarewicz napisał ważną – przynajmniej dla mojego pokolenia – książkę Na Szewskiej. Sprawa Stanisława Pyjasa. W reporterskim śledztwie stara się wyjaśnić wciąż owianą tajemnicą śmierć 24-letnniego studenta polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, pochodzącego z Gilowic pod Żywcem, Stanisława Pyjasa. Mieszkał w legendarnym Domu Studenckim „Żaczek”. Związany był z kształtującą się wśród studentów krakowskich opozycją demokratyczną. Wśród jego najbliższych przyjaciół byli Bronisław Wildstein, Bogusław Sonik, Lilianna Batko – obecnie Sonik oraz Lesław Maleszka, o którego współpracy z SB dowiedzieliśmy się dopiero w 2001 roku. Stanisław Pyjas zginął w niewyjaśnionych okolicznościach. Znaleziony został nad ranem 7 maja 1977 roku na klatce schodowej kamienicy przy ul. Szewskiej 7. Odpowiedzialnością za śmierć obarczono służby bezpieczeństwa PRL, które inwigilowały niepokornych studentów, usiłowały zastraszyć ich choćby prymitywnymi anonimowymi listami pełnymi gróźb. Śmierć Stanisława Pyjasa traktowana była od samego początku jako morderstwo polityczne. Kilkakrotnie wznawiane śledztwo, wyjaśnianie nowych pojawiających się wątków, ponowne przesłuchania świadków, włącznie z przeprowadzoną 20 kwietnia 2010 roku ekshumacją, nie doprowadziło do wskazania sprawców przestępstwa, ani do jednoznacznego określenia: morderstwo czy wypadek?... Czy śledztwo Łazarewicza definitywnie wyjaśnia dramatyczne zdarzenie z nocy 7 maja 1977 roku w ciemnej klatce schodowej w kamienicy przy ul. Szewskiej 7 w Krakowie? Doskonale napisana książka, z niezwykłą starannością odtwarza wydarzenia z 1977 roku, skrupulatnie relacjonuje wznawiane kilkakrotnie śledztwo, pozwala uczestniczyć w rozmowach autora ze świadkami. Książkę Łazarewicza czyta się jednym tchem!

Janusz M. Paluch

O autorze

Cezary Łazarewicz (ur. 1966) – dziennikarz, publicysta, reporter.

Publikacje książkowe autora m.in.:

Kafka z Mrożkiem. Reportaże pomorskie (2012), Sześć pięter luksusu. Przerwana historia braci Jabłkowskich (2013), Elegancki morderca (2015), Żeby nie było śladów. Sprawa Grzegorza Przemyka (2016), Tu mówi Polska. Reportaże z Pomorza (2017), Koronkowa robota. Sprawa Gorgonowej (2018), 1968. Czasy nadchodzą nowe (2018, wraz z Ewą Winnicką), Nic osobistego. Sprawa Janusza Walusia (2019), Wstając z kolan. Reportaże o „dobrej zmianie”(2019).

Dotychczasowe osiągnięcia:

• Laureat Nagrody Nike 2017 za książkę Żeby nie było śladów. Sprawa Grzegorza Przemyka
• Nagroda im. Oskara Haleckiego dla najlepszej książki popularnonaukowej poświęconej historii Polski w XX wieku.
• Nagroda MediaTory w kategorii Obserwator
• Krzyż Wolności i Solidarności 2014